Besten historioa

1932an sortuak, Baionako Bestak gure herriko besta elgarretaratze handien erreferentzia bilakatu dira. Bere jantzi zuria jantzi, bere zapi gorria lotu, bost egun eta bost egun hauetan pasioz eta errespetuz bizitzera etortzen diren milaka bestazaleren eguneroko keinuak dira. Erritual hau lagun talde polit bati zor diogu, garaiko hautetsien konplizitate onak bultzatuta

Baionako lehen bestak 1932ko uztailaren 13an, asteazkenean, ireki ziren ofizialki.

Lagun talde batek, Aviron Bayonnais eko errugbi jokalari batzuek, Iruneko « Sanferminetan » ohikoak zirenek, Baionakoak espiritu berarekin sortzea irudikatu zuten. Garai hartako Besta Batzordeak eta haren lehendakaria zen Benjamin Gomez ek zehaztu zuten ideia. Benjamin Gomez ek kalitatezko egitaraua proposatu zion Herriko etxeari uztailaren 14ko Besta Nazionala ospatzen laguntzeko.

Joseph Garat auzapezak eta bere herriko kontseiluak kontzeptua balioztatu zuten eta ekitaldi hauen antolakuntza zoriontsu talde honen esku utzi zuten, bi urte beranduago, 1934ko maiatzaren 13an, Frantziako errugbi txapeldun izendatuko zuten... Miarritzeko auzokoen aurka.

Egitarauan: dianak, biribilketak, kontzertuak, euskal pilota partidak eta batez ere behi lasterketak eskaintzen dituen euskal egun bikaina Baiona Tikiko karriketan, abentura handi baten hasiera..Egun honetan, gainera, auto loredunen korso bat eta Paulmy etorbidean auto dotoreen lehiaketa bat daude. Baionarrak, Benjamin Gomezek ere sortutako Erraldoien lehen ateraldira bertaratuko dira.

1932ko uztailaren 13an, asteazkenez, Baionako lehen Bestak ofizialki irekiak dira !

Herriko egunkaria den Le Courrier de Bayonne, Biarritz et du Pays Basque izanen da horren berri emanen duen lehena 1932ko apirilean : »Baiona, Gaskoinaren eta Euskal Herriaren xarma batzen duen hiri berdea, hiriak edertzeko lehiaketan Frantziako ederrena aldarrikatuko zuena, festan izanen da uztailaren 13, 14, 15, 16 eta 17an ».

Hortik goiti, herriko kontseilua eta Besta komiteko kideek komunikazio lan izugarri bat eginen zuten. Auto karabanak eta Paueko Abiazio Zentroko hegazkinak afitxaz eta esku orriz kargatuak dira, eskualde guzietan banatuak izanen direnak Baionako lehen besten irekitzearen iragartzeko.

1932ko uztailak 11ko Le Courrier -ek gehitzen du : « Frantzia osoak ezagutuko du gure bestetako egitaraua » !

Hala ere, besten lehen edizio hau gogaikarria da klima apetatsuagatik. Besten ondoren, egunkari honek hau kontatzen du : « Jendetza izugarria, ebaluatu ezin dena, inguruko herrietatik etorri zen proposatutako ekitaldi-animazio ezberdinetara. Trenek, autoek, autobusek milaka eta milaka lagun hurbiltzen lagundu zituzten gure plaza eta karriketara. 21:00etan, benetako giza uholde bat aurrean iragaiten da, Armes plazan, Harmonie Bayonnaise eta artista lirikoen kontzertua, Criterium Cycliste du Midiko antolaketaren ondotik. Jende sutsu honek estoikoki jasan zuen zaparrada eta Wig Bill alaitu zuen, zeinek bi aldiz Errobi zeharkatu zuen Réduit plazatik Askatasun plazara luzatutako kable baten gainean. Akrobazia ausartak egin zituen baina eguraldi txarra zela eta, ezin izan zuen kablearen gainean motozikletan ibili. Ezin izan zuten su artifizialik egin, eta, jakina, uko egin behar izan zioen dantzaldi publikoari. » Horrek ez zuen galerazi dantzaldiak karriketako lau bazterretan sortzea, txistulariek eta gaiteroek jotzea, erraldoiek eta karrozek desfilatzea.

Herriko etxeko balkoitik gakoak botatzeko ohitura, Besten irekitze ofiziala aldarrikatzeko, 1974an hasi zen Maurice Delay auzapez berriaren nahiaren araberan.

Hiru gakoek Baiona erdialdeko hiru auzo nagusiak sinbolizatzen dituzte, Baiona Handa, San Espiritu eta Baiona Ttipia. Erritual honek aldaezina izaten jarraitzen du, eta urteetan zehar Hexagonoko pertsonalitaterik handienak izan dira balkoian. Luis Mariano, Johnny Halliday, Darry Cowl, Mireille Mathieu, Jean-Jacques Debout, Chantal Goya, Thierry Le Luron, les Compagnons de la chanson, Gérard Lenorman… zerrenda luzea da. Azken denbora hauetan, bestazaleek Bernard Lavilliers, Julien Clerc, Patrick Bruel, Frédéric Beigbeder, Anne-Sophie Lapix edo Jean-Marie Bigardtxalotu ahal izan dituzte. Kirolaririk onenak ere omenduak izan ohi dira, hala nola, Yannick Noah Davis kopako titulua lortu ondoren edo Céline Dumerc Frantziako saskibaloi taldeko kapitaina. Baionako kirolari guziek badakite urtean zehar irabazitako titulu batek balkoira VIP gisan egoteko eskubidea ematen ahal duela giltza eskuan jendetza agurtzeko pozarekin eta trukean, jendetzaren kemena bere izena gogora ekartzeko jasotzea ahantz eznezko unea izaten ahal dela. Hau emozioa !

Frantzia hegoaldeko besta guzien artean, Baionakoak dira « Besta » izenarekin jarraitzen duten bakarrak, ez feriak. Hemen, Euskal Herriko eta Gaskoiniako besta ohitura ezberdinak azpimarratzen dira, beste hainbat joko, dantza, musika eta kantutan deklinatzen direnak. Musika bizia laidogarria da eta nonahi ospatzen da : gizon abesbatzak, abesbatzak, banda eta musika tradizionaleko beste talde batzuk dira benetako animatzaileak zein Bestako aktoreak.

San Andres plazako behi-lasterketatik euskal indarra festibalara, Karrikaldiko animazioetatik, karroza argitsuen desfilearaino, besta eta musika desfileetatik, orkestra haundien emanaldietaraino, dena labelizatuta dago tokiko ohituran.

Baionako Bestak, beste hiri batzuetako elgarretaratzeak ez bezala, ez daude patroi santuarenegintzaren pean. Ez, Baionakoak monarka berezi batek gidatzen ditu, Leon erregeak ! Galdetu bestazale gazte eta zaharrei nor den Leon erregea ? Ziurrenik, gehienek lelo famatua kantatuko dute baina gutxik zehazki nor den erantzunen dute. Alta, Leon herri oso aten idoloa da Bestetako bost egunetan ! Mito honen aitatasuna Batsarous bandako gazteei dagokie, 1949ko agorrilaren 5ean, Baionako pertsonaia enblematikoa den Léon Dacharry, « Bestetako Erregina » aukeratuaren kontrako iritzia hartzeko. Leonek prestutasuna du, ahots ederra eta miresle gazte horien jokorako prest agertzen da, batzuetan narkotiko moduan. Baina Or Konpon klubekoa da, André Lascoumes eta Jacky Barenot buru, bere aurpegi alaia eta bere izendapen ofiziala eskaintzen diuna.

1987an, Jean Duverdier marrazkilari baionarrari maskota bat sortzeko eskatu zioten, Gasteizko ikonoa den « panpina »n inspiratuz.

1987ko agorrilaren 5etik, asteazkenetik, gure errege ona Herriko etxeko balkoian jarririk dago eta bere erreinua zaintzen du ospakizunetan, asteazkenean 22 :00etan errege-baldakia idekitzen denetik igandeko gauerdian hetsi arte. Baionako Bestetako pertsonaia enblematikoa, Leon erregea bestazale guzien maskota da. Txikiek eta handiek errespetatzen dute, eta animazio enblematiko batez gurtzen dute egunero Herriko etxeko balkoian, erregearen iratzartzean, 12 :00etan zuzen.

Besta erraten duenak, kantua dio !

Gure errege ona iratzartzeko, kantu berezi bat sortu zuen Agorila disko etxe baionarrak 2000ko hamarkadaren hasieran : « Debout Léon », erregearen iratzartzearen kantu ofiziala bilakatu dena. Eta Askatasuna Plazan bildutako bestazaleekin elkartzen zaretenean eta Leon balkoian agertzen denean denek batera kantatzen dute !

Hau da leloa :

Debout, debout, debout Léon !
Il est temps de mettre ta couronne
Pour nous ce sera toujours toi,
Le roi des fêtes de Bayonne

Debout, debout, debout Léon !
Il est temps de monter sur le trône
Ton peuple n’attend plus que toi
Debout, Léon, c’est toi, le roi !

Ondoko urtean, 1988an, Leon erregearen arrakastarekin, Or Konpon taldeko kideak haratago joan ziren, erregearen gortea sortuz. Erregearen gortea hiru pertsonaia mitikoeta ezagunen inguruan antolatzen da hasiera batean : gobernantea, guardiako burua eta erregearen txokolategilea. Tipi Tapa elkarteko kideek bizkarraren gainean eramanik, erraldoi horiek Baionako karriketan barna ibiltzen dira, goiz hondarrean, majestatearen iratzatzearen lekuko izateko. Azkenik, 1989an, hiru Erraldoi berri, gogokoena, eroa eta medikua, familia eta erregearen gortea handitzera etorri ziren.

Gaur egun, gorte oso bat txalotzen dugu :

Gogokoena: erregina izatea amesten duen betiko maitalea
Medikua: erregearen aholkularia, bere ekntzak eta osasuna zaintzen dituena
Gobernantea: izaera handia duen emaztea
Txokolategilea: Baionako ohitura gastronomiari erreferentzia eginez
Marexala: orden publikoa mantentzen duen gizona
Eroa: artista fantastiko eta maltzurra, baionarren besta-izaera sinbolizatzen duena.

Tipi Tapa elkarteko kideak gorteko eramaile ofizialak dira, eta goizero, 10etan, erraldoiak bestara etorritako bestazale uholdearen artean pasatuz Leon errege alferraren iratzartzera doaz Askatasuna plazara ; honekin egun alai eta atsegin baten hasiera markatzen da…besta egun bat.